Naturalne pigmenty ziemne utrzymują kolor w unikalny sposób, jak żadne inne. Są głębokie, pełne tajemniczej urody. Chowają się w szczelinach ziemi, emitując energię czekającą na odkrycie. W 2017 roku zdecydowałam, że chcę uchwycić esencję ziemi w moich zawieszkach zapachowych. Chciałem stworzyć nie tylko coś z natury, ale też dla natury. Udało mi się zebrać materiały, aby przybliżyć Wam ten piękny proces. Teraz dzielę się z Wami moją wiedzą.

Istnieją dwa różne rodzaje pigmentów – nieorganiczny i organiczny. Pigmenty organiczne pochodzą z żywych organizmów (robaków, roślin, owoców), a pigmenty nieorganiczne z materii geologicznej (skały, minerały).

Pigmenty Organiczne:

• Rośliny (indygo, marzanna barwierska)
• Zwierzęta (koszenila)
• Koral, muszle, skorupki jaj

Pigmenty nieorganiczne

• Ziemie kolorowe (ochra, surowa umbra)
• Palone ziemie kolorowe (spalone umbra, spalona sienna)
• Minerały (lapis lazuli, malachit)
• Skały (łupek)

Błędnie uważa się, że pigmenty ziemi i naturalne barwniki są takie same. Różnią się one od siebie, ponieważ naturalne barwniki są kolorowym pigmentem, który może rozpuszczać się w cieczy, podczas gdy pigmenty ziemne są nierozpuszczalne w wodzie. Barwniki naturalne nadają również swój kolor poprzez zabarwienie lub wchłonięcie w materiały, podczas gdy pigmenty ziemne przylegają do powierzchni za pomocą spoiwa lub kleju.

Naturalne pigmenty ziemne mają kilka nazw – rodzime pigmenty ziemskie, kolory ziemi, ochry ziemi, pigmenty tlenku żelaza lub dowolne odmiany tych słów.

Z definicji pigmenty ziemne są nierozpuszczalne w wodzie i nie mają fizycznego i chemicznego wpływu na media, z którymi są zmieszane. Pigmenty ziemskie pochodzą z naturalnie występujących minerałów, zwykle tlenku żelaza lub tlenku manganu, które stają się pigmentem po sproszkowaniu materiału geologicznego.

W tym artykule chciałabym skupić się na pigmentach nieorganicznych, ze względu na ich bardzo ważną rolę jaką pełnią w tradycyjnym rzemiośle artystycznym. Nie tylko mistrzowie średniowiecza, czy baroku z nich korzystali również współcześni artyści stosują pigmenty nieorganiczne ze względu na ich niepowtarzalne właściwości. Do dziś ikonopisarze korzystają z naturalnych pigmentów, sami je przygotowują, ucierając naturalny pigment z żółtkiem kurzym, odrobiną wody i octu.

Jeśli chodzi o minerały to tylko określone rodzaje mogły być wykorzystywane jako pigment, w szczególności minerał musiał posiadać określoną barwę i tutaj bardziej się liczyła barwa po sproszkowaniu minerału. Inną ważną właściwością minerałów była jego twardość (mierzona w skali twardości Mohsa), minerał musiał być na tyle miękki aby dało się go sproszkować. Najbardziej powszechnymi dzikimi pigmentami był biały i czarny, które powstały z powszechnie dostępnych surowców. Do produkcji białych pigmentów często wykorzystywano minerały zawierające wapń, np. kalcyt, aragonit czy gips.. Z kolei pigmenty kolorowe były droższe i trudniej dostępne, ich wytwarzanie było bardziej skomplikowane.

– ochra – (mój ulubiony) najstarszy i najbardziej popularny pigment mineralny na świecie. Ochry powstają w strefie wietrzenia macierzystych minerałów. Zawierają głównie żelazo i tlen. Kolor i odcień ochry może być modyfikowany przez obróbkę termiczną. Żółta ochra podgrzana do 200 °C zmienia kolor w kierunku pomarańczowo-czerwonym. Stosowanie wyższych temperatur pozwala uzyskać ciemniejsze odcienie, aż do ciemnowiśniowego i ciemnobrunatnego. Ochry z domieszkami innych minerałów również mogą dawać inne odcienie np.: ochra z domieszką hematytu daje odcień czerwono brunatny, natomiast ochry zawierające goethyt mają barwę żółtą. Muszę się pochwalić, że udało mi się zdobyć piękne ochry z Pogórza Kaczawskiego, z którego pochodzę. Posiadam czystą ochrę o żywej żółtej barwie a także kilka ochr z domieszką barytu i hematytu dające ciemniejsze odcienie pomarańczu.

-sienna i umbra – sienna zawiera tlenek żelaza i tlenek manganu. Surowa sienna jest barwy żółto-brązowej, a po podgrzaniu (palona sienna) daje barwę czerwonawo-brązową. Umbra zawiera także tlenek żelaza i tlenek manganu, ale jest znacznie ciemniejszy niż ochra i sienna. Zazwyczaj jest barwy brązowej lub czerwonawo-brązowej. Po podgrzaniu umbra staje się znacznie ciemniejsza.

– lapis lazuli (lazuryt) – z minerału wytwarzano bardzo rzadki i drogi niebieski pigment (ultramaryna), jego ceny były porównywalne z cenami złota, a nawet wyższe. Na taką wartość pigmentu składało się pochodzenie minerału, był importowany z Afganistanu, a także jego produkcja, we względu na domieszki innych minerałów w lazurycie. Tak drogocennym pigmentem posługiwali tylko najwybitniejsi artyści, przy tworzeniu wielkich dzieł (np. Dziewczyna z perłą holenderskiego malarza Johannesa Vermeera – szalik tytułowej dziewczyny wyróżniał się pięknym żywym błękitem pochodzącym właśnie z półszlachetnego kamienia lapis lazuli, który został zmielony w celu wytworzenia pigmentu);

– malachit – najstarszy mniej popularny pigment mineralny o zielonej (pastelowej) barwie. Jest najstarszym jasno zielonym pigmentem. Azuryt jest jego niebieskim odpowiednikiem. Naturalny malachit przestał być używany w XVIII wieku.

– azuryt – pigment mineralny o niebieskiej barwie, tańszy odpowiednik pigmentu z lazurytu, jednak o innym odcieniu. Był wykorzystywany do dzieł większych objętościowo, gdzie trzeba było wykorzystać większe ilości pigmentu;

– węgiel drzewny – podobnie jak węgiel kopalny wykorzystywany do produkcji czarnego barwnika.

– gips, kalcyt – minerały służyły do wytwarzania białego pigmentu.

Aby powstał pigment należy skałę skruszyć na mniejsze kawałki a potem zmielić na proszek. Młotek lub po prostu dwa twardsze, większe kamienie załatwi sprawę (można użyć np. młynka do kawy ale energia wydobyta z ręcznie mielonej skały jest o wiele cenniejsza). Potem miele rozdrobione kawałki skały czy minerału w moździerzu granitowym lub ceramicznym, to zależy o twardości danego materiału. Ważnym elementem przy kruszeniu są okulary i maseczka ochronna na twarz. Pył pigmentowy nie jest czymś, co chciałabym mieć w płucach. Gotowy sproszkowany pigment wkładam do szklanego pojemnika. A potem produkuję dyfuzorki w mojej aromatycznej pracowni 🙂

Bardzo często oglądamy dzieła wielkich renesansowych malarzy i podziwiamy kunszt, technikę artysty, zachwycamy się paletą barw, jednak już mniej zastanawiamy się nad tym w jaki sposób te barwy powstały i z jakich surowców.

Przy następnej wizycie w muzeum, kiedy będziesz podziwiać średniowieczne lub renesansowe dzieło zachęcam Ciebie to zastanowienia się jakich minerałów czy surowców organicznych użyto do produkcji poszczególnych barw. Mam nadzieję, że ten artykuł zainspiruje Was do takich rozważań.